Печать
На фото с. Хосрех, Кулинский район. Это родной аул автора - Магомед-Загид Аминова

Сонетирттал яха

Я иттав бунари ябан аьркинсса.

Лаккрал учала

Аьрщи оьвт1ий дур.

Къужрал махъ

1

Щархъугу кьариртун, шагьрурдайн лавгмий,
Бигьа лавгун бурув, хъуру къадугьлай?
Ци хъунил ч1аллу бур тти зух ялугьлай,
Х1алли-ч1аллил къадай къинилийн лавхъмий?

Ци ссурулккуртри бур утти зул ссавний,
Багъирдал ва гъарал чанна савлугърай?
Ци урттул кьанкьру дур ужагъравун най,
Къумасса кюрттаву шанурдайн лавкьний?

Ц1ан-чаннахь чант1 куну, хияллал хьувкун,
Ц1унилгу хъу-ххалав дак1ру дарчувкун,
Ссай бавц1уну бурив ххал бара арши.
Урганма ухлавгсса гьаттардил ч1арав,

Оькки урттун ххявхсса вай зул къурдарав
Гьаттайсса кавс кунна хьуну дур аьрщи.

2

Гьаттайсса кавс кунна хьуну дур аьрщи.
Я бунайн оьвт1ий дур няк1сса дарарду,
Дак1 дунайн оьвт1ий дур чалагъай-арду,
Чагъирайсса урттул палц1ат1и маршри.

Хъазам гьухъа бивтнан — дюхлулул карщи,
Дак1 бюхттул дан ччинан — зунттал къаларду,
Зурзу хъама бивтнан — щюлли балайрду,
Щяллиц1ун лавч1нангу— вирххулул т1ащи!

Аввалданул аввал оьвт1ий дур оьрч1айн,
Ахир дакъа ахир оьвт1ий дур къужрайн,
Оьвт1иссагу аьрщир — абадсса каши.

Дахьва кран т1ит1а — оьвт1ий хъювхъу т1ий.
Бишлант1иссар дак1нийх арцул гюнгут1ив
Архсса яхънилусса к1яла щаращи...

3

Архсса яхънилусса к1яла щаращи,
Щингу — чяхир кунна, хьама дирчусса,
Цанналлив, к1инналлив мурччай дирхьусса
Чару хъячин бувсса щинал к1артташи?

Циксса къабувхьунссар к1айннул щаращи
К1улавгсса оьттугу дак1урдивусса?
К1айннул гужралъяхха тургу рирщусса,
Та Надир-шагьная дуван ца варши!

Шагьтуращал талай, ябувсса к1ану,
Агь, щинни кьабивтсса тти биябанну?
Биши къаливч1ссарив тти жула ччаврий?

Ппухълув, вана зунсса кьурч1и кьирису:
Кьариртсса ларзулу ц1ан хьхьунил ису
Ч1ук1а лахъ буллай бур, ч1у-ч1ит1 бухлавгний.

4

Ч1ук1а лахъ буллай бур, ч1у-ч1ит1 бухлавгний,
Ч1ирттал заллу хьусса ури ччергъугу.
Музлинну бигьлай бур оьрч1и къиргъугу
Муркъасса ханшиврул мулкру ц1улавгний.

Къатрайн яржа бишин шагьрурдайн лавгмий,
Къавт1ий бур зул шаппа марчгу, вирххугу.
Мугьруну ч1алай бур хъат1ул ппиргъугу
Хъун ккурч1ал дяниву, яла бусравний.

Бигьануяв буттал чару ц1увц1усса?
Бигьа ччайрив шичча арсру бувцусса?
Архну лагайссарив бигьлий к1улавгми?

Аман ккаккан буван аслан буттахъан:
«Ци бала хьуссарвав, — чинссия, — щархъан?
Аргъгу дур аьрщарай, баргъгу бур ссавний!...»

5

Аргъгу дур аьрщарай, баргъгу бур ссавний,
Балай ларсун най дур бюхттул ххаллугу,
Ххуллийн къявхъ чавай бур мусил ч1аллугу
Машиналул хъирив бивщусса гьавлий.

Чуври зулмур аьрщи, хъуруннайн ххавхмий?
Чуври зул мархригу, зул гъараллугу?
Чувч1ав ххяхлай бурив зул хияллугу,
Гьанни-суннил хьусса мурчардил лавсмий?

Дюхлура нах1усса неххал чайлагъру,
Гьивчул лах1лах1исса Ккурккуллал багьру —
Ва неъмат къаччими, наси, бакъаши.

Къанах1ур мачари мюрш хъюрул банкка,
Бутккалува лавсъсса бявкъу буханкка, —
Букъавгьу къурдарав ххяхлай дур къащи.

6

Букъавгьу къурдарав ххяхлай дур къащи —
Рихшантру куннасса оькки оьч1алу:
Кьаярал ккиж хханссар хъалта к1уч1алу,
Сус хханссар мулцугу. Ххал да тти кьяжри!

Къалмуйн — уртту къарши, чаннайн — ц1ан къарши,
Къудурну бувккун бур бюруврал агьлу:
Муччуччул ххаржантру, ххарарал ччаллу —
Балгуну бур аьрал, — бачира гъан ши!

(Арсрур т1ий, шаппагу — бюруврал къат1ри,
Бювхъусса душрур т1ий — бювч1усса шатри,
Миннал къуркъа мазгу — дак1нинсса щавщи!)

Вай къурду кьабивтсса буччиххавриллив.
Баччибакъашиврул чучи шавриллив?
Агь, урттун ххярхсса хъу оьккисса аьшри!

7

Агь, урттун ххярхсса хъу оьккисса аьшри.
Урттул бас бувну бур аьчухсса бяргу,
Аьврахьхьун ларгун дур чап кусса щаргу,
Чату ургарчагу— щяйт1антрал мащи.

Мурчал къабичайссар я лач1а, я ши,
Зунчая къашайссар к1яла качаргу,
Хъу-лухччир инсаннал умудгу, аргъгу,
Ливхъминнал хъиривгу — бачайссар ккаши.

Къурувсса ххуллумур ххявххун бур урттун,
Ххявхнугу, ци банссар к1яла бурк1унттул?
Баллай бурив хавар, ттигу букъавми?

Баннинма суй бувну, мюрщултрал марша
Буттал аьрщарац1а бувсса баярча,
Агьи т1унссар улу гьаттаву аьвми!

8

Агьи т1унссар улу гьаттаву аьвми,
Ххувну ливт1унугу, бухну лявкъуну:
Къааьт1увив туну, къушгу бявкъуну,
Къатлул гьарца мурц1ув бюрувгу ххявхний?

Кьинирду— шярултрай, хьхьу — ччиккумявлий, —
Агь, щийри дарц1усса мархха ва ххуну?
Цукунни къааьт1ун чартту хъят1унну,
Оьрч1ал хъяхъаврихлу хъат1ул ч1у бавний?

Х1ухчил щют1уххигу аьвхьунссар сунув,
Сситтул дуркухьунссар кутангу къурув,
Къурдуми бу-буний ляхълай бур янин.

Цала оьрч1ал ях1лийн щак т1ий къабивк1сса
Буттахъал гьухъ ва оь къуруври ливч1сса,
Къургу бур ялугьлай, кувссайн букканнин.

9

Къургу бур ялугьлай, кувссайн-букканнин,
Буруккин куннасса урттунгу ххяхлай.
Ури-кьури хьусса яннагу лахлай,
Кьариртсса щарссану къаччай бур ганин.

Щурщу т1ий, оьвт1ий бур цамур хьулданийн,
Найгу бур хьхьич1унмай, гьантта-ч1ун лахълай:
Бургъил ччуччин буллай, гъаралгу бяхлай,
Най бур — цамур ччаврил хьхьич1ун букканнин.

Ччаврил зана увнал зана ритайвайв,
Юхссагу зиялий гьан кьаритайвав? —
Диявай дур аьрщи тамур зуманийн.

Пашманну гьаз дурсса аьрщарал кару,
Пакьирсса канихьгу — гьивчру-пишкашру, —
Багъгу бур ялугьлай, аьврал бугьаннин.

10

Багъгу бур ялугьлай, аьврал бугьаннин,
Азардава личин, гъарац1ун лач1лай,
Дарувран хьхьемавух ц1урттигу х1ач1лай,
Бавц1унубур мурхьру, заллу уч1аннин.

Ссурулун гьаз хьусса хъач1нихун гьаннин,
Хьхьилул хъирив бивтсса ягу къабат1лай,
Къат1раву щулгъирдайх гьивчругу бач1лай,
Х1авалат бувну бур, цуч1ав укканнин.

Базаргантураща ахъулсса ласулт,
Зул хьхьич1 къадагьайрив зула багърал хъюрт —
Ч1ап1авун кьат1 хъанай, кьяркьарайн дуклай?

Хьхьич1ва бик1айссия инил къяс ч1ат1ий,
Уттирив багъру бур, мара т1ий, аьт1ий,
Ахъулсса канихьну, каругу дуллай...

11

Ахъулсса канихьну, каругу дуллай,
Щурщу т1ий, оьвт1унссар ц1ухъахъи х1алу.
Ц1аравххусса шайлул жунжуппардалу
Щурунссар ххютругу хъахъи оьнт1уллай.

Хъасарал ва бухълил ккузригу гьуллай,
Лач1ланссар х1аллиц1ух ч1ап1ал гъараллу,
Къяртлуйгу бац1анссар ч1явук1ул шярлу,
Къулклул бавкку ххуллийн къама кьат1 буллай.

Пашманшиву х1аллил, инсан акъаний!
Пашманшиву ххютал х1аллил зуманив,
Ци мусил ч1ап1аву дунугу къяртри...

Оьвт1ий, щин баянссар х1аллил нах1у ч1у —
Шярахвагу бакъар тяхъасса оьрч1ру,
Ялугьлай бур ххуллийн яру левш къатри.

12

Ялугьлай бур ххуллийн яру левш къатри,
Я бивтнал дак1нийгу лекьлай дур цирив:
Леркьсса вагу щардив, ларгсса кьинирив,
Гъюжу дурксса дак1рив — бувч1ин зах1матри.

Ч1авахьулттал п1яврду — яруннакъатри,
Жавгьардан к1анайгу — ц1аннал гъалагъив...
Чанигу зевххуну, лавгминнал хъирив
Ц1анни дуругайсса — му х1акьсса затри.

Амма гьанттайн ч1умал эяллах ургу:
Х1исав хьун бюхъайссар ца ц1ивсса пурк1у —
Цурда гана гари лайлатул кьадри.

Ц1аннайгу бюхъайссар пар чин ца к1алай —
Цурдалу, к1ачлич1а дуаьгу ккалай,
Ялугьлай дур арснах ятинсса къари.

13

Ялугьлай дур арснах ятинсса къари,
Яруннаву даслай — ккаркцири хьхьурду,
Лах1-ккух1 т1ий, бивтцири жегьир ххуллурду
Лажиндарай пар т1ий, ц1у дишайтари.

Агь, къарил цикссагу банссия ххари,
Буслай гьам хаварду, гьам, лувлякъурду...
Ххютан т1урча цири буттахъал ч1урду?..
Ххютахун дагьну дур ххаллил Тамари.

Агь, магъуй! Агь, ч1ирай, лавг замана цир?
Лавгмуниц1а барча, барц1гу ца ккаччир,
Бац1айссар аршигу ккаччил кюнт1уллай...

Яру — ч1авахьулттий, дак1-дуаь — хьулий,
Ялугьлай дур къари пурк1ут1и къушлий,
Рувх1 кунна, к1ачливу ц1угу ядуллай.

14

Рувх1 кунна, к1ачливу ц1угу ядуллай,
Цими ивк1ссар кьат1ув мурчаву гьанай?
Цими нину дирк1ссар вилахнил чаннай,
Хьхьурду зуккуйх каллай, арснах ялугьлай?

Муххал ххурхху т1исса бурантру ч1уллай,
Ласру лит1лат1ийни, ххяхлай-талай най,
Циксса хъами бивк1ссар хъув-ххалав занай,
Ххув хьунсса кьаст кунна, ц1у сахъла дуллай?

Бюхъай буттахъалгу: «Къушлий ц1у лещан
Маритари, арсрув...» — увкуну бик1ан,
Махъва-махъсса чани няраву лавхъний.

Цала буттал вилах лаялун дурнал
Ци ц1урвав ядайсса? — вари хъун суал,
Щархъугу кьариртун, шагьрурдайн лавгмий?

15. ГЬАЙЧАЛИ

Щархъугу кьариртун, шагьрурдайн лавгмий,
Гьаттайсса кавс кунна хьуну дур аьрщи,
Архсса яхънилусса к1яла щаращи
Ч1ук1а лахъ буллай бур, ч1у-ч1ит1 бухлавгний.

Аргъгу дур аьрщарай, баргъгу бур ссавний,
Букъавгьу къурдарав ххяхлай дур къащи.
Агь, урттун ххярхсса хъу оьккисса аьшри.
Агьи т1унссар улу гьаттаву аьвми!

Къургу бур ялугьлай, кувссайн букканнин,
Багъгу бур ялугьлай, аьврал бугьаннин,
Ахъулсса канихьну, каругу дуллай.

Ялугьлай бур ххуллийн яру левш къатри,
Ялугьлай дур арснах ятинсса къари,
Рувх1 кунна, к1ачливу ц1угу ядуллай.


Автор: Магомед-Загид Аминов • 1980 шин