Печать

Виятувагу усттар хьунсса ххай уссияв — т1ий, бутталгу мадарасса иттах бищаву дуруна ттухь.

— Пайда бакъар ттул умудирттаяту талих1 бакъахьувкун.

Гъумукун лавгсса к1анай бак1райн агьуна ттун Жунгутайлив заназисса дувссилул усттар, Гъумук дувсси бахлай. К1анал бахлахисса ц1ай-ц1ай т1исса гунгунттах уруглай, к1айннуйх рирщусса кьют1илттал т1айласса щару аьжаив бизлай, зана-кьалалий уна, к1а усттаргу чагурт аьркинсса усттар ивк1ун, хъинну гъелину гъалгъа байбивхьуна ттущал:

— Ина чассара, ци даврий занай ура?..

— Дакъар ттул ц1анакул цич1авгу дулланмур, калпуш кьукьлай ивк1ун, увк1ун ура гила Кусттаклияту. Ттигу ци дулланссарив къак1улну ливч1ун ура.

— Ява туну вин т1айла бац1у шавай бур. Жун аьркинну ур чагурт оьрч1. Жувагу бачин ч1ал хьун т1ий бакъару, буси инава вила багьа, х1адургу хьу жущал ачин Жунгутайлив. Укунсса гунгунтту, варакъив, саргъасру бан лахьхьин банну винмагу, усттар анну жу ина.

Шинай кьура къурушран лавгра миннащал чагуртну, дувсси ссуку буллан Жунгутайлив.

Гикку ца к1анайх лавай ац1ния ххюва къуш бия усттартурал. Дукнилуха лархьхьусса лажиннугу дусса чагурт оьрч1ругу ч1явуя ца-ца къушлий к1и-к1ия. Гай дувссилул усттартурал ришлашисса кьют1илттул ч1урду к1юрххил байбивхьуну ац1ния цара ссят хьуннин xlypa къашайва. Чагуртнангу каршанналиву ссуку т1авриха бак1 гьаз дансса чара къашайва, ненттабак1равату лирчуну нанисса гьухъал к1унт1ру к1инттулгу зизлан бик1айва дувсси ссуку т1исса варшуйн. Кьунниялай, даву кьариртун мукьахгу, щюлли-няк1 ларгсса каруннил бурчу марц1 бан къахъанай, хъунмасса жапа шайва анжагъ дикI ч1алач1и дан каруннияту. Усттартурал тяхъану, шадну дуллалисса ихтилатру цач1ава зузаврил аьйплу хьуну ливт1усса оьрч1аяту дик1айва: пулан дирисса ия, пулан цала жан ххира къадурну зун ик1айсса ия т1ий. Амма икъавк1ума чагуртнаяту я дирисса ур, я зузисса ур т1исса махъ къабуккайва цанналагу зумату. Балики даву чан хьурча, чагурт лурзимах ссуку дуллали айва рах1ат къахьун. Гайннал чагуртнахь дуссилул зад цич1ар канил дугьан къаитайва, санят къалахьхьин.

Ххунк1 байсса иникьали дурцуну дулайва, чагуртнал гьарзану къадичин. Ца шинай шамила хьуну дия ца чагуртнал лякьлун мадара хьунсса зад дирирсса кьини: цал зумаритавар кьини, цал ряхагу усттарнан дурсса х1алт1амалул к1унк1ур буч1ан бавайсса ч1умал, хъамал бувк1ун архсса к1аная, яла гайннан цайми цlycca дукрарду дан багьну, х1алт1амарттал к1унк1ур т1урча чагуртнайх бувккуна. Цалгу...

Ц1уртти чансса, барз бакъасса ц1ансса хьхьуниву айгъурчал бак1райх Мах1аммадал, хъинну ссуку-кахгу бувну, хъалул чантай лавххуна. К1илигу дирхьуну, мюрщими дувсси лув бихьлай, цахъий бугьарами ялув бихьлай, хъиннува хъуними саргъасру ялува-ялув ччанаппул алхъанналий ц1акь бувуна яруссаннайн баххан гьан.

Гай бах1лах1исса ч1умалва х1исав хъанай дия ттун айгъурчал вич1ив оьну лярк1уну. Яругу яруннил мурц1авух к1ялами ххину ч1алач1и буллай, угу увкуна Гъазийнал:

— Щала вихну акъара на ва чайн, вай дувсси лавкьуну т1айла буккаврийн.

Аьлил увкуна:

— Зад бакъассар, ялунгу махь хьунт1иссар, наниссаксса бухлай ххуллийх.

Дуссукъатлул хьулияту чал хьхьури дургьуну авчуна чагурт. Лагмава хавардугу буслай, дувсси баххан наними т1айла буккан най бия хозяинталгу, нанинахь аькьлугу буслай.

Жунгутайннал дянийх нанисса чансса щин дусса неххал ялтту халкь занан дирхьусса т1анттач1ан бивуна чу. Ажарттугу к1илчин бивзун э-оь т1ий бия, шяраватусса агьалийгу аргълий нах1у шананаву ч1у-ч1ит1 бакъа бия. Ц1усса дувссилий ттангъа къахьун, хъуни саргъасирттал ялтту ливчусса аьнди варсущал айгъур бавц1уну бия ч1ири неххал ч1арав т1анттач1а, тин лахъаврил пикри буллай. Хозяинтал хьхьич1 лавхъуна неххал тийн. К1илчин, хозяиннал т1ийкун, цува т1аннуйх, чу неххавух к1унк1у бувна чагуртнал. Щинал ххюл бувкуну хьусса валттуч1а ссаннуми тин лархъун, ччанну щинавату дуккавривун зяр-зяр кусса ч1у хьуна айгъурчал бурх1айсса варсулату. Укунмагу цила бурх1айсса гьивулияту гъапул бакъасса айгъурдул, зяр-зярданул ч1унияту ццах куну, анаварну т1анк1 куна. Айгъурчал т1анк1лиха лавхьхьуну хъуни саргъасиртталгу ч1у лахъ бувна. Айгъурчал махъа ччанну, махъуннай ита дакьлай, дач1ул ттуршардин дурккуна. Лип1-лип1т1и дурсса барзул хъаттирду кунма, лип1 т1ий бия хъуни саргъасру айгъурчал чулух. Лавай гьаз шавай, зана хьуну чал чулухун шавай, айгъур къавт1иссаксса, саргъасругу дурцуну бия къавт1алан лархьхьусса ник. Ттур-ттур-ттур-т1ий, хозяинталгу ци банссарив къак1улну къистта хьуну буна хьхьурттарал ланттулах1и дурцун, хьхьури чагуртнал к1унттихь лирч1ун, ливхъуна чу неххамач1ух ялавай оьккину анаварсса лахъсса къяр-къюрданул ч1уний. Тиягу, шиягусса ккаччал ххюлугу х1ала бувххуна га ч1унивун. Яла, дувссилулмур ч1у бухлавгун, ккаччалмур ч1у махъ ливч1уна. Дяъван бивк1уна чагуртнахун:

— Чу циван ита бакьав?... т1ий.

Чагуртнал ккаккан дуруна цала урч1а канил ч1уруну дургьусса хьхьури:

— Вана хьхьури, гьаксса ч1уруну дургьуну урахха,— куну.

Мах1аммадлул цала хъаласса ч1арарду дусса иттац1анттугу, к1яла оьрч1и лаган бувсса яруннил ялун гъасу дик1ан дурну, хъунна ххяппа гьаз дурну, кьаивтуна чагурт щун къадурна.

Яруссаннал чулинмайсса ххуллугу хъама бивтун, ряхагу адаминан, куннах-ку эцгу бик1лай, чал хъирив бачин багьуна.

Мадарасса манзил бивтун махь, ца к1анай хьхьару буцаннин ххюрхху хьуну най бивк1ун, лах1у-ччах1у хьусса саргъасирттал гъургъаза ляркъуна цавай чарттахун дахчуну.

Жунгутайгу махъ кьабивтун, мадара гихунмай хьусса ч1умал чани хъяхъа т1ий дайдирхьуна. Ца к1анай хъя къаучин цала дувссилияту ккуртта дик1ан дурну дирхьусса канишгу дусса чал к1иллул к1урмат1и лявкъуна кьунуц1ату бувцун, мюрардий дирзсса дувссилул мач1гу ц1ай-ц1ай т1ий.

Параул т1исса шяравалу гъанну ч1алай дия. Га шяраваллил шиха чулий к1ира зиву хьунуксса лахъшиврийсса, лувату щинал дуркуну хьусса ца валттух, неххамач1ув ца лух1исса къуркъути ч1алан дирк1уна, га цал янин ххал шайхту мурхьирал ух ххива. Яла жу гъан хъанахъиссаксса, ганиятугу чал сурат хъанай, ч1арав бивукун чу хьуна.

Ц1уну щинавун щусса кунма, гьухъагу бивтун, ялату пурк1у кунма, ссих1гу най, никирттая яларайми к1юла ликригу чарттал ц1арц1уну оьттул най, зурзу т1ий бавц1уну бия чу. Мяйжаннугу, Аьлил т1ийкун, ххуллийх наниссаксса бувххун, махь хьуну бия чу: бугьайни сукку къавхьуна.

Гичча чугу бувцуну бавчуру махъунмай, ганияту кьат1 хьусса задругу ххал дуллай. Тинмай варакъи лякъай бартгу ч1ангу цанних ца дурургун, щурщу буллалисса гьалмахчувгу гьалмахщаргу кунма, шиннай хава лякъай, амма аьнди варси хьуна къабавкьуна.

Му хьхьуну хьусса манзила хозяинтурал, кьат1ув буккан къабивтун, къюлт1 бувна, цан чирча миннайн къаршисса, миннан зарал хьуну ччисса, ми ххира бакъасса усттартал бия гикку цала шяраватуссача, гай ххари къахьун.

Гьунттихавай Жунгутайннал шяравусса хъуни-хъуними ххуллурдал шанбач1урдай хъунисса к1унк1урду бивзун, хьхьахьхьартту шахьлай, ца хъунмасса авара ч1алай бия. Циявхьур, кьадийнал хавар бувсун бия жяматрахь: «Цархьхьу кьунну ахир заманнул аьламат загьир хьуну дур, цадакьартту бувара, к1юла ччат1ру бичара», — куну.

Му кьини хьхьахьхьари ласун гьансса сант дирируна чагуртнахьхьунгу. Цагу му хьуну дия чагуртнал лякьлун нагьар хьусса кьини.


Автор: Абуталиб Гафуров • из книги "Къужлул хаварду"