Печать

Бивк1ун бур, къабивк1ун бур, ца барц1 бивк1ун бур, цила шанма мюрщисса оьрч1ащал лекьа-п1якьу хьусса Къит1ут1ил гьарахъ мина дирхьуну щябивк1ун.

Ца цулк1лун му хавар хьуну, ца кьини лавгун бур гьарахъун цинма букан бурц1ил оьрч1-за къабирияйвавли т1ий. Лявкъуну бур Барц1 цила шанмагу оьрч1ащал.

Ци зий бурагъар, Барц1? — куну бур, Цулк1лул.

— Бачугъар, Цулч1ай, — куну бур бурц1ил. — Оьрч1ру оьц1алданил къашавай буруккинттарай бурача, — куну.

— Тана та тиячулсса Хьурук1уннал суннай кьювкьумари буссар, тай бувну, щаралавхъун, тайннул Щин щурча, мугьлат бакъа хъин хьунт1иссар, — куну бур Цулк1лул.

Аман гъар, Цулч1ай, — куну бур Бурц1ил, — къашайсса оьрч1ругу кьабивтун, на кьюкьумари бан цукун гьава, вайннуч1а ик1ансса цуч1ав акъархха, — куну.

Вагъар, му ци махъри? — куну бур Цулк1лул.

На бик1аннача вил оьрч1ач1а, насу, кьини дурккукун куннил куннин кумаг бан аьркиннихха, — куну.

— Вуй вил ахир хайр дивуйгъар, Цулч1ай, — куну, Цулк1луха зукьлугу бувну, Барц1 ххари хьуну лавгун бур кьюкьумари бан.

Барц1, нехгу лархъун, суннайн лахъан бивтун, к1ива оьрч1гу бувкуну, цулк1лул пар дурну дур.

Занабивк1ун бур Барц1. Бургарча, Цулч1а, к1ива оьрч1гу бувкуну, ливхъун лавгун.

Гьай, малъоьн Цулч1ай, валлагь къабитанна чун биярчагу, — куну бур Бурц1ил.

Яла щаралавхъун кьювкьумари, оьрч1айн щингу щуну, гагу к1уч1 бувну кьабивтун, Барц1 Цулк1лух луглан бувккун бур. Луглан бивк1ун бур, луглан бивк1ун бур. Барц1 цич1анма нанишиву ххал хьуну, цулч1а бак1рай ца карщигу дарх1уну, чагъарданул ч1ап1ивгу ч1арав дирхьуну щябивк1ун бур.

Бувк1ун бур Барц1.

— Гьай, душман Цулч1ай, ттул оьрч1ру цибав? — куну бур.

— Вев, вагъар, ина ттухь цит1ра, цанни на душман бик1айсса, ци оьрч1рур, ина ци т1иссара? На бура оьрмулухун оьрч1ан Кьуран лахьхьин байсса Малла-Цулч1а, — куну бур.

Мукун увкукун, Барц1 вих хьуну, увкуну бур:

— Амангъар, Дивир-Цулч1ай, ттун ина га ттула оьрч1ру бувкусса шярал цулч1а ххайявча мукун т1исса, — куну бур, — туну ина на багъишла бувача, шамунния ливч1сса ца оьрч1 ттулгу бурча, тагу вич1ава бити Кьуран лахьхьин, вин хъинсса багьагу булуннача, — куну.

— Бувцуну бухьхьу, битаннача, — куну бур Цулк1лул.

Барц1 шаппай зана бивк1ун бур. Х1адур бувну бур цила оьрч1 кьурандалий битан, яла, дурну цулк1лун ххуй-ххуйсса дукрардугу, ца нюжмардий дукансса цила оьрч1ангу ларсун, оьрч1гу бувцуну лавгун бур.

— Магъар, Дивир-Цулч1ай, — куну бур, — бувцуну бувк1рача, ттул ва къашавай бивк1ун заэвсса оьрч1рича, аман ваний аякьа дува, навагу ттисса нюжмар кьини ялун буч1аннача, — куну.

Хъинни, ина пикри мабара, насу, — куну бyр Цулк1лул.

Гьан бивтун Барц1гу, Цулк1лул цал бурц1ил оьрч1ан бувсса азихъру бувкуну бур, яла оьрч1гу бувкуну бур.

Нюжмар кьини хьуну дур. Барц1 ц1усса азихъирттащал бувк1ун бур цила оьрч1 ккаккан. Цулч1а цуппалу лявкъуну бур.

Амангъар, Цулч1ай, оьрч1 чуври? — куну бур Бурц1ил.

Х1акьину нюжмар кьини дунут1ий, оьрч1ру т1урк1улийх кьалантрах итабавкьуссия, — куну бур.

Тамансса х1аллай ина буч1аннин бац1ангума буллай буссияв, яла къабуч1айхьукун, итабавкьуссия,— куну.

Ява лажин уттисса нюжмар кьини чунч1ав гьан къабувну бити, нава ялун буч1аннин, — куну бур Бурц1ил.

— Хъинни, яламур нюжмар кьини на чунч1ав ита къабакьинна, — куну бур Цулк1лул.

Барц1 шаппай зана хьуну бур. Цулч1агу, Бурц1ил оьрч1ан бувсса азихъругу бувкуну, ливхъун, к1ану баххана бувну бур.

Барц1 нюжмар кьини хьуннингу бавц1уну, бувну азихъругу бувк1ун бур. Ххалбарча, Цулч1а ливхъун.

Гьай, душман Цулч1ай, валлагь уттиния къабитанна, — куну бур. Луглан бивк1ун бур барц1, луглан бивк1ун бур.

Лявкъуну бур Цулч1а ца парабак1уй ххячартту х1унку дуллай. Барц1 ххявххун бур:

Гьай, душман Цулч1ай, валлагь уттиния къабитанна, — т1ий.

— Вев, вагъар ина ци т1ут1иссара? Цанни на душман бик1айсса? На вин ци буври? — куну бур Цулк1лул.

— На бура зувира шинай дарзийшиву дуллалисса, баркьутру ттисай Гьапа, — куну.

— Аман, на ина ттула оьрч1ру бувкусса Цулч1ар т1ийявхха, — куну бур Бурц1ил. — Ца мукунсса шярал Цулч1авагу ххал къавхьурив? — куну.

— Авай, валлагь къаххалхьуннигъар, ттун мукунсса цулк1ри янин ккавккун къаччиссар, — куну бур Цулк1лул.

— Туну мукун бухьурча, ина ттун багъишла бува, - куну, барц1 лавгун бур, цила оьрч1ру бувкусса цулк1лух луглан.

Барц1 хъинну бугу бувххун, ккашилгу хьуну, цинма гивах, гьарахъун къама бивхьуну бувк1сса ттукку-завагу къабирияйвав т1ий, Х1анапихъал гьарахъун лавгун бур. Цулч1агу гихунмай аьнак1ах авли лавгун бивк1ун, ххал хьуну бур Барц1 гьарахъун най. Анавархъиндарай ца ттархьгу ларсун, Цулч1а гьарахъалттил кьумушанттараву щябивк1ун, ттуршарах щин х1ала дуллан бивк1ун бур.

Бурц1ин ххал хьуну бур Цулч1а.

— Гьай, аски душман Цулч1ай, биривсса бакъарав, валлагь, уттиния къабитанна, — куну, ххявххун бур Барц1.

— Вев, вагъар ина ци т1иссара, цанни на аски душман бик1айсса, на щин ци буври? — куну бур. — На кьуния ххюра шинай ханнахъан чавахъру бугьлагьисса, чавахъру бугьурахха, куну.

Барц1 вих хьуну, бавц1уну бур. Яла Цулк1лухь цила ялтту буч1угу куну:

- Амангъар, туну, Цулч1ай, заннаху, ккашил бивч1авай бурача, ца-к1ива чавахъ була. — куну бур.

— Хан авли най уну, ххуллинмай шашан анаварну буссарча, — куну бур, — на анаварну бурача, гайнна гиву ччиссакссача, инава бувххун бугьи, — куну.

Бувххун бур Барц1 кьумушанттаравун. Цулк1лулгу хъиннура ттуршарах щингу х1ала дуллай, гьанагьи бувну, Барц1 кьумувух гьан бувну бур. Кьумух ялавай лавгун, Барц1 ххуруп1айлухьхьун биривну, тия бища, шия бища, ц1авц1ун оьттул чанхха хьуну, гилачин, ухчанттилату ливчуну бур.

Цулч1агу анавархъиндарай гьарахъун ххявххун бур. Гьарайзунахь куну бур: — на вин хъунмасса хъинбала банна, барц1 буч1арча, на гьарайзур уча, — куну.

Барц1, ххуруп1айлулгу ц1авц1уну, ухчантнилату ливчуну бур. Цулк1лух луглан бивк1ун бур кьумушанттарай къалявкъукун, гьарахъун бувххун бур. Ххал хьуну бур гиву Цулч1а.

— Гьай, мальон Цулч1ай, тти чун бухханна, душман!

— Вев! Вагъар ина ци т1ут1иссара? Цанни на малъоьн бик1айсса? На вин ци буври? На бура ттула мискиншивруй гьарайзуну. Ва зувира шинни ва гьарахъ гьарайзушиву дуллай. Вин цивхьур, мискин, ци ливкри? Ина щил бавтра? — куну, ц1увххуну бур Бурц1ихь Цулк1лул.

— Валлагь, куну бур Бурц1ил, — ттул оьрч1ру бувкусса ца цулч1а буссия. К1ий кьумушанттарай щябивк1ун бия. Ханнахъан чавахъру бугьура, чавахъру бугьлай бура т1ий, нагу кьумувух ялавай гьан бувну, ливхъунни, — куну.

— Агь, мискин Барц1, ванил бак1рач1ан бувк1мур ххал барагъартал, — куну, цулк1лул ца к1ира-шанна ххиттул гуржи дурну, дуртун дур Бурц1ин, — ма, мискин, винна вайгу дукича, бургу к1ана к1ай Хьурттамуч1ай бур Хьурттал Люъманхъал ятту канаки бан бавкьуну, жува к1ивагу цахъий баргъ гьаннингу бавц1уну, гьанттайнссаннунсса ца ав бан гьанну, — куну бур.

— Хъинни, — куну, рязий хьуну бур Барц1гу. Бувцуну барц1гу Хьурттамуч1ай бавц1уну, цулк1лул вев увкуну бур:

— Ябара! Ябара! Хьурттал Люъманхъул, зулла яттийн Барц1 ххявххунни, — куну.

Бувккун бур Хьур тталлащал, ттуршардищал, хьуллащал, ч1ат1ращал, ччант1акъурттащал, лагма лавгун батлан бивк1ун бур Барц1, ришлан бивк1ун бур Бурц1ийх, бавттун ххит бувну, Хьуртта бурх1айх ялавай Хъуннеххавун ккуру бивтун бур. Цулч1а, к1ичча ялавай т1анк1гу т1анк1 т1ий, гилун Бурц1ияр хьхьич1 бивну бур, цуппагу бавтмур хъанай угь-къак т1ий, Бурц1ич1ан лавгун бур. «Амангъар, жунма шайсса мурч1и маша ххал ба», — т1ий.

Цулк1лун к1улну бивк1ун бур к1ийх, Лекьлулу, ца ахьния дагьсса чал кьаркьаллуй Бурц1ин къат1а бивзун бушиву.

Барц1, — куну бур Цулк1лул, — утти жунма ва укунсса т1айлабац1у бакъашиву хьунахьур, ттун к1а Лекьлулу ца чал кьаркьала ч1алай дурча, к1арагу кьуркьу дан гьаннучагъар, — куну.

— Хъинни, — куну, рязий хьуну бур, цимигу гьантлий зад къадирирсса, бавттун ххит бувсса Барц1. Шичча к1инмай к1ивагу лавгун бур, ляркъуну дур ца хъуннасса чал кьаркьала. Ккашил бивч1авайсса Барц1, ххявххун иттарц1анну канан бивк1ун бур.

Цулч1агу, лагма-ялтту буклай, х1инц1-кьенц1 т1ун бивк1ун бур, яла цакуну ца хъунмасса къат1а ттяркь куну Барц1 иткъаххяххай куццуй биривну бур.

Цулч1а гассят левчунма лавхъун к1ий Лекьлулаллил зуманивгу бавц1уну:

- Яба! Явсуй, ябаа..! Вила къат1ул Барц1 бувгьунни, - куну, вев увкуну бур. Яла, Бурц1ил ялувппайгу бивк1ун, т1ун бивк1ун бур:

- Вил оърч1ру бувкуссагу наяча,
- Кьурандалнн оьрч1ру битан малла ххивав? - Авлия, барц1!
- Баркьутру ттисин Гьапа ххивав?
- Чавахъру бугьан, чавахъчии ххивав? - Авлия, барц1!
- Ххуруп1айлухь ц1авц1ан бувсса наяча!
- Хьурттахь баттан бувссагу наяча,
- Къат1ух бугьан бувссагу наяча, - Авлия, барц1! - куну, цулч1а рат1-ккут1авух ливхъун лавгун бур.

Увк1ун Явсулгу, кьац1гу щинзирдай бавх1уну, барц1 бувцуну лавгун ур шагьрулин каккан бан. Яла бивк1уну, лугу базаллуву бавххуну бур.